НАРВЕНСКАЯ АРХЕАЛАГІЧНАЯ КУЛЬТУРА
Нарвенская культура – археалагічная культура ранненеалітычных плямёнаў, якія ў V – IV тыс. да н.э. жылі на тэрыторыі ўсёй усходняй Прыбалтыкі і часткі Беларусі.
Нарвенская культура адносіцца да культур паляўнічых, рыбаловаў і збіральнікаў усходняй прыбалтыйскай лясной зоны. Назву атрымала паводле першых даследаваных помнікаў на р. Нарва ў паўночна-ўсходняй Эстоніі. Вылучана ў 1950-х гг. Н. М. Гурынай і Л. Яанітсам.
На тэрыторыі Беларусі помнікі нарвенскай культуры распаўсюджаны ў Падзвінні, за выключэннем яго паўднёва-усходняй часткі, верхнім Павіллі і верхнім цячэнні р. Бярэзіна (басейн Дняпра) на поўнач ад Мінска.
Паселішчы размяшчаліся на ўзбярэжжах вадаёмаў, пераважна азёрных. Некаторыя з азёр затарфаваліся, а прыбярэжныя стаянкі ператварыліся ў тарфянікавыя (Заценкі), што спрыяла захаванню вырабаў з арганічных матэрыялаў.
Выяўлены рэшткі наземных жытлаў з адкрытымі наземнымі агнішчамі, разнастайныя прылады працы і зброя з крэменю, рога і косці, гліняны ляпны посуд, касцяныя ўпрыгажэнні.
З-за беднасці мясцовых запасаў сыравіны крамянёвыя вырабы нешматлікія: лістападобныя чаранковыя наканечнікі стрэл, коп’яў, разцы, скрабкі, нажы, рубячыя інструменты. Касцяныя і рогавыя вырабы прадстаўлены верацёнападобнымі і біканічнымі наканечнікамі стрэл, гарпунамі, кінжаламі, праколкамі, долатамі, цясламі і сякерамі, матыкамі з прасвідраванымі адтулінамі. Упрыгажэннямі, а таксама амулетамі-абярэгамі найчасцей служылі прасвідраваныя або наразныя зубы жывёл.
Ва ўжытку насельніцтва былі шырока адкрыты прысадзістыя вастрадонныя гаршкі з грабеньчатымі тоўчаных ракавін і валакністых рэштак раслін у цесце, таксама акругладонныя міскі, у т.л. авальныя. Некаторыя пасудзіны пад краем венчыкаў мелі пояс глыбокіх круглых ямак. Знешнія паверхні сценак звычайна аздоблены разрэджанымі паясамі адбіткаў тонкага грэбеня, насечак, наколаў, пракрэсленымі лініямі. Насельніцтва займалася рыбалоўствам, паляваннем, збіральніцтвам.
НАРВЕНСКАЯ КУЛЬТУРА
Нарвенская культура – археологичная культура ранненеолитических племён, которые в V – IV тыс. до н.э. жили на территории всей восточной Прибалтики и части Беларуси.
Нарвенская культура относится к культурам охотников, рыболовов и собирателей восточной прибалтийской лесной зоны. Название получила от первых исследованных памятников на р. Нарва в северо-восточной Эстонии. Выделена в 1950-х гг. Н.Н. Гуриной и Л. Яанитсом.
На территории Беларуси памятники нарвенской культуры распространены в Подвиньи, за исключением его юго-восточной части, верхнем Повильи и верхнем течении р. Березина (бассейн Днепра) к северу от Минска.
Поселения размещались на побережьях водоемов, преимущественно озёрных. Некоторые из озёр заторфовались, а прибрежные стоянки превратились в торфяниковые (Заценки), что способствовало сохранению изделий из органических материалов.
Обнаружены остатки наземных жилищ с открытыми наземными огнищами, разнообразные орудия труда и оружие из кремня, рога и кости, глиняная лепная посуда, костяные украшения.
Из-за скудности местных запасов сырья кремниевые изделия немногочисленны: листовидные черенковые наконечники стрел, копий, резцы, скребки, ножи, рубящие инструменты. Костяные и роговые изделия представлены веретенообразными и биканическими наконечниками стрел, гарпунами, кинжалами, проколками, долотами, теслами и топорами, мотыгами с пробуренными отверстиями. Украшениями, а также амулетами-оберегами чаще всего служили пробуренные или нарезные зубы животных.
В обиходе населения были широко открыты приземистые остродонные горшки с гребенчатыми толченых раковин и волокнистых остатков растений в тесте, также округладонные миски, в т. ч. овальные. Некоторые сосуды под краем венчиков имели пояс глубоких круглых ямок. Внешние поверхности стенок обычно отделаны разреженными поясами отпечатков тонкого гребня, насечек, наколов, прокресленными линиями. Население занималось рыболовством, охотой, собирательством.